In Memoriam

De hier volgende regelen Waren bestemd om geplaatst te worden aan het hoofd van het eerstvolgend gedeelte der Koloniale Kroniek, vermoedelijk in het Maartnummer. De Economist wil echter niet wachten met het voegen van zijne stem bij die van zoovelen, die een woord van hulde brachten aan den edelen, geliefden Vorst, zoo plotseling aan Nederland en Oranje outvallen. Vandaar de afzonderlijke plaatsing van dit I n Memoriam.     

Over den vermogenstoestand des lands en de noodzakelijkheid van universeele schuld-vermindering

Dit stuk vormt de zakelijke inhoud van een op 24 October jl. tot H. M. de Koningin gericht adres, geschreven in de waarschijnlijk ijdele hoop langs dezen weg de verantwoordelijke instanties te overtuigen van den ernstigen economischen noodtoestand des lands en van den geringen ernst waarmee onze economische politiek geleid wordt; en geschreven met de nevenbedoeling om door publicatie iets bij te dragen tegen de markante onverschilligheid van ons volk voor zijne levensbelangen, die o.a. tot uiting komt in het stelselmatig ontwijken van de groote vraagstukken van onzen tijd en in de cynische wijze waarop het van deskundige zijde komend waarschuwend oordeel genegeerd wordt. De oorsprong bepaalt vorm en toon van het stuk. Het is een herhaald, op economische gronden steunend pleidooi voor eene principieel nieuwe economische politiek en voor een bepaalden ver-strekkenden nood-maatregel in 't bijzonder. Ware het enkel eene kritiek geweest op het economisch wan-beleid der laatste jaren, dan zou de toon waarschijnlijk anders en wat scherper zijn uitgevallen. Ware het eene theoretische verhandeling geweest over de besproken economische vraagstukken, ook dan ware de opzet eene geheel andere geweest. Nu is de inhoud van het stuk nog eens doorgewerkt aan de hand van mij van deskundige zijde geworden opmerkingen. Ten einde de leesbaarheid niet te schaden en den oorspronkelijken vorm te behouden zijn in den tekst slechts enkele uitdrukkingen, die tot misverstand aanleiding konden geven, gewijzigd. Een aantal punten, die in den tekst of niet voldoende duidelijk of voor betwisting vatbaar zijn, zijn in voetnooten toegelicht of verdedigd. Enkele beschouwingen over besproken vraagstukken, die zich wat meer zelfstandig naast den tekst bewegen, zijn als aanteekeningen aan het slot toegevoegd.     

Bijdrage tot de geschiedenis der Nederlandsche sociale wetgeving (1840–1874)

«We began with no abstract theory of social justice or the rights of man», (uit de voorrede vanSidney Webb bij A History of Factory Legislation vanB. L. Hutchins enA. Harrison 1911).Met toestemming van Zijne Excellentie den Minister van Arbeid bewerkt naar officieele gegevens uit het oud-archief van de vroegere Afdeeling: «Nijverheid» van het Departement van Binnenlandsche Zaken. Aan het einde van deze verhandeling zijn de geraadpleegde archiefstukken, waarvan speciaal voor dit opstel gebruik werd gemaakt, te zamen vermeld. De dossiers van Binnenlandsche Zaken van vóór 1874 op den kinderarbeid betrekking hebbende, zijn blijkbaar na de wet-van Houten overgebracht naar het Departement van Justitie, dat met de uitvoering dezer wet was belast. De verzameling stukken op dit punt loopt dan van 1874 door tot 1892, toen de uitvoering van de Arbeidswet van 1889 van Justitie werd overgebracht naar het Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid (Afd. Arbeid en Fabriekswezen van Sept. 1893). Verhuisden de pakketten 1840–1892 afzonderlijk gehouden, met de Afdeeling Arbeid mede en kwamen zij — post varios hominumque urbisque labores — eindelijk bij het Ministerie van Arbeid?Voor zoover gebruik is gemaakt van archiefstukken der provinciale besturen is voor deze verhandeling ook van die besturen toestemming tot publicatie verkregen.Voor de medewerking betuigen wij gaarne onzen dank.     

Beetwortelcultuur en bietsuikerfabricage in ons land tijdens de inlijving bij frankrijk

In deze studie zal gehandeld worden over beetwortelcultuur en bietsuikerfabricage in de onder het Gouverneur-Generaalschap van Lebrun gestelde departementen met uitzondering van het departement van de Ooster-Eems, dat een grongebied besloeg, hetwelk thans niet bij Nederland behoort. Het niet onder Lebrun's bestuur geplaatste departement der Monden van de Schelde (Zeeland) heb ik daarentegen wel in mijn onderzoek betrokken, omdat tegenwoordig van alle provinciën van ons land deze de meeste suikerbieten verbouwt; een vergelijking tusschen de toestanden op dit gebied van nu en die van vroeger wilde ik daarom niet achterwege laten.De officieele bescheiden, waaraan ik mijn gegevens heb ontleend, zijn alle te vinden in de archieven van prefectuur en onderprefectuur, welke berusten op de rijksarchiefdépôts in de verschillende provinciën. In de bedoelde archieven zijn ook exemplaren bewaard van de door het Fransche bestuur verspreide brochures omtrent beetwortelcultuur en bietsuikerfacricage. Een aantal stukken van groot belang heb ik kunnen raadplegen in Colenbrander's Gedenkstukken (R. G. P. 13), terwijl ik op het Algemeen Rijksarchief eenige gegevens heb ontleend aan enkele bescheiden, die zich in het Archief van Binnenlandsche Zaken bevinden en niet door Colenbrander in zijn Gedenkstukken zijn opgenomen. Natuurlijk zijn ook het Aperçu van d'Alphonse en Reesse's boek: «De Suikerhandel van Amsterdam» mij van dienst geweest.Ik voel mij gedrongen om hier ter plaatse een woord van dank te richten tot den heer Gonnet, rijksarchivaris van Noord-Holland, den heer Baart de la Faille, adjunct-commies, en de verdere ambtenaren van het Rijksarchief in Noord-Holland voor hun welwillende hulp bij mijn onderzoekingen, die ik bijna geheel op dat archief heb kunnen volbrengen. Ook den anderen archivarissen en ambtenaren, die mij met hun medewerking van dienst waren, wil ik hier mijn dank brengen; evenzoo den heer A. Spakler, suikerraffinadeur te Amsterdam, die zoo vriendelijk is geweest mij een aantal belangrijke inlichtingen te verschaffen. Bizonderheden betreffende de tegenwoordige suikerbietenteelt en suikerfabricage zijn ontleend aan het onder leiding van Mr. J. C. A. Everwijn samengestelde werk: Beschrijving van Handel en Nijverheid in Nederland, Dl. II.     

Vernieuwing van concessies en erfpachten ten behoeve van landbouwondernemingen in Nederlandsch Oost-Indie

In een inleiding tot dit opstel had de schrijver, in de meening dat men bij de uitgifte in verschillende streken moest stuiten op het z.g. beschik-kingsrecht van inheemsche gemeenschappen, betrokken de vraag van het eigendomsrecht der in erfpacht uit te geven gronden. Hij wees daarin op de eigenaardige wijze van het ontstaan van dit beschikkingsrecht, als gevolg eener naar westersch recht geheel onbekende wijze van organisatie der eigendomsrechten. Op het moment namelijk van de occupatie van den bodem door leden van dergelijke gemeenschap, verkregen deze slechts een gebruiksrecht, terwijl de gemeenschap, waarvan zij lid waren, het beschikkingsrecht verkreeg. Dit z.g. inlandsch beschikkingsrecht, ontstaan als afgeleid recht bij de occupatie, moest naar de meening van schrijver dan ook strikt beperkt blijven tot het rechtmatig in bezit genomen terrein. Van zeer deskundige zijde werd echter opgemerkt, dat Prof. van Vollenhoven schreef: Geen handhaving van adatrechten, die de ontwikkeling van het land in den weg staan, zoodat de verklaring van het inl. beschikkingsrecht in deze slechts van academisch belang is. In overleg met de Redactie bleef daarom de behandeling van het eigendomsrecht op den uit te geven grond achterwege.     

De Wet op den Vrouwen- en Kinderarbeid

Het is verboden een persoon beneden zestien jaren of eene vrouw op Zondag arbeid le doen verrichten in fabrieken en werkplaatsen.Voor personen, behoorende tot een kerkgenootschap, dat den wekelijkschen rustdog niet op Zondag viert, treedt in de plaats van dit verbod dat om hen arbeid te doen verrichten in fabrieken en werkplaatsen in het etmaal, door hun kerkgenoolschap als wekelijksche rustday aangenomen, indien zij aan het hoofd of den besluurder van het bedrijf of de onderneming hun verlangen hebben te kennen gegeven om in dat etmaal geen arbeid te verrichten, waarvan achter hunnen naam op de in art.11 bedoelde lijst melding moet worden gemaakt.Voor bepaalde bedrijven kan door Ons bij de algemeene maatregelen van bostuur, bedoeld in het tweede lid van art.5, worden vergund den arbeid van mannelijke personen tusschen veertien en zestien jaren op Zondag te doen voortduren tot niterlijk te6 uren des voormiddags.Waar in eene fabriek tot herstel of reiniging van eenen aldaar in gebruik zijnden stoomketel de arbeid van een mannelijken persoon beneden zestien jaren onontbeerlijk mocht zijn, kan de burgemeester der gemeente waar de fabriek gelegen is daartoe schriftelijke vergunning voor eenen bepaalden Zondag verleenen.     

Kapitaalmarkt- en conjunctuurproblemen

Dit artikel is geschreven in Maart en April van dit jaar. Hoewel er in verband met de gewijzigde omstandigheden aanleiding zou zijn om het slot van het artikel, handelende over het probleem van de oorlogsfinanciering in ons land, weg te laten, hebben wij er niettemin de voorkeur aan gegeven onze opvattingen over enkele economische en financieele vraagstukken, die toen nog actueel waren, in den oorspronkelijken vorm te publiceeren en niets aan onze uiteenzettingen te veranderen.     

Een protectionistische theorie der wisselkoersen

Het bovenstaande artikel, dat voorkomt in het Giornale degli economisti van December 1894 en — ter wille der duidelijkheid vooral met eenige vrijheid in den vorm — voor ons tijdschrift vertaald werd door mr. J. J. van Konijnenburg, is lezenswaardig. Het put wel het onderwerp niet uit, maar werpt op sommige deelen daarvan een verrassend licht. Tot nu toe werd altijd aangenomen, dat in landen met oninwisselbaar papieren geld een goudagio slechts ontstaan kan door twee oorzaken: door overmatige uitgifte van zoodanig geld, en door wantrouwen. Uit Zagnoni's betoog blijkt, dat nog een derde oorzaak hetzelfde gevolg kan teweeg brengen: een ongunstige betalingsbalans veroorzaakt door groote behoefte aan remise voor buitenslands aangegane schulden. In zoodanig geval is het agio niet een openbaring van daling in de waarde van het papier, maar van rijzing in de plaatselijke koopkracht van het goud, samenvallende met een ongunstiger geworden ruilvoet. Streng genomen, zou men deze oorzaak onder de eerste — overmatige uitgifte — kunnen brengen, in zooverre namelijk als de nitgifte ook dan kan gezegd worden overmatig te zijn, wanneer de behoefte is verminderd. Doch het juiste inzicht in de voorwaarden, onder welke een goud-agio moet ontstaan, wordt meer bevorderd, zoo men deze oorzaak afzonderlijk vermeldt, want zij draagt een zeer eigenaardig karakter.In het algemeen ligt hierin de beteekenis van Zagnoni's studie, dat zij, vollediger en juister dan tot dusver is geschied, den invloed op het handelsverkeer van het ontstaan van groote schuldver-bintenissen in verre landen doet kennen. Zooals hij zelf zegt, sluiten zijne beschouwingen zich nauw aan bij sedert lang vaststaande theorieën; doch hij werkt daaraan voort en geett ons zoodoende iets te zien, dat vroeger niet of niet genoeg was opgemerkt.De hoofdgedachte van zijn betoog laat zich ook aldus uitdrukken. Ontstaat een buitengewone en blijvende behoefte aan remise in een land met den gouden standaard, dan zal dat land een gedeelte van zijn goud moeten uitvoeren; het ruilmiddel wordt dan schaarscher, de prijzen dalen. Maar is het in omloop zijnde geld louter papier, zoo kan dit niet gebeuren. Het correctief der prijsverlaging kan zich dan niet voordoen. Bijgevolg wordt een ander correctief noodzakelijk, en dat is de rijzing der wisselkoersen in verband met het ontstaan van een goud-agio. P.     

Aaneensluitingen in het Amerikaanse Bankwezen

Conclusie Een studie van het Amerikaanse bankwezen moet ongetwijfeld leiden tot de conclusie, dat dit zeer dynamisch is en zich voortdurend aanpast aan veranderende economische en sociale omstandigheden. Verdere aaneensluitingen zullen daarbij ook in de toekomst voorkomen, al lijkt het onwaarschijnlijk dat dit uiteindelijk, zoals in een aantal andere landen, zal resuteren in een zeer beperkt aantal grote banken met enorme aantallen bijkantoren. Daarvoor zijn de onafhankelijke banken te zeer een deel van het Amerikaanse economisch leven.     

Over Landrente op Java

Het artikel over de Landrente waaraan wij hier eene plaats inruimen, zoude, wat vorm en onderwerp betreft, welligt meer in het kader van een Indisch of administratief Tijdschrift passen. — Wegens de degelijkheid waarmede het gewigtig onderwerp alhier behandeld is, hebben wij gemeend voor ditmaal aau het aau het aauzoek van den Schrijver, die bepaaldelijk op publiceering inde Economist gesteld was, te kunuen voldoen, maar zonder daardoor geacht te willen zijn, ons tot meerdere opname van administratieve nota's te verbinden.Red.     

Economische Planning

Praeadvies voor het Congres over Maatschappelijke Planning, dat onder leiding van het Instituut voor Sociaal Onderzoek van het Nederlandse Volk op 11 October 1947 te Amsterdam zal plaats vinden. Teneinde elk misverstand te voorkomen, zij hier opgemerkt dat dit praeadvies slechts de persoonlijke mening weergeeft van schrijver dezes en dus niet die van het Centraal Planbureau of van enigerlei andere offici?le instantie.     

De Instellingen van Voorzorg,opgericht door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen

Dit opstel is geschreven naar aanleiding van de uitnoodiging, door La Société des Institutions de prévoyance de France tot het hoofdbestuur gericht, dat de Maatschappij op de derde zitting van het algemeen wetenschappelijk congres betreffende deze instellingen, dat den 3 Juli a. s. te Parijs zal gehouden worden, vertegenwoordigd zij.In hoofdzaak bevat het den inhoud der memories, welke in 1878, ten behoeve van het Iste congres, en nu onlangs ten behoeve van het 3de congres bovengenoemd, naar Parijs zijn gezonden en in de archieven van het fransche genootschap bewaard blijven. De memorie van 1878, welke alleen een overzicht van de spaarbanken tot 1876–77 bevatte, werd opgesteld door mr. J. G. N. de Hoop Scheffer en op de eerste zitting van het congres door mr. J. L. de Bruyn Kops, toenmalig gedelegeerde der Nederlandsche regeering, nader toegelicht. De memorie van 1889 werd door den schrijver dezes bewerkt uit de gedenkschriften en jaarboeken der Maatschappij en, wat den tegenwoordigen toestand en het tabellarische overzicht der spaarbanken betreft, uit de officieele gegevens, hem tot den aanvang van dit jaar, door tusschenkomst van de besturen der departementen, met de meeste welwillendheid verstrekt.     

De theorie van den internationalen handel en de praktijk

Dit artikel is geschreven met gebruikmaking van de resultaten van een kleine enquête, gehouden door de Vereeniging Nederlandsch Fabrikaat, waarvan hieronder hier en daar iets zal worden vermeld. Aan den heer M. Scholten, adjunct-secretaris van genoemde Vereeniging, die zich met het houden der enquête heeft belast, betuig ik ook bij deze hiervoor mijn dank. Tevens dank ik hem en den heer Drs. B. M. Sweers, secretaris-propagandaleider der V.N.F., voor enkele door hen gemaakte opmerkingen.     

Nederlandse Bedrijfseconomen over de vervanging van duurzame produktiemiddelen

Algemene conclusie Het komt ons voor dat de manier waarop het vervangingsprobleem in de geciteerde publicaties wordt behandeld voor critiek vatbaar is. De bezwaren zijn van verschillende aard. Allereerst worden, zoals wij zagen, de premissen waarop de redenering berust niet of onvoldoende duidelijk geformuleerd. Voor veel gebruikte leerboeken, waar ten aanzien van de formulering van de premissen de eisen niet hoog genoeg gesteld kunnen worden, achten wij dit een belangrijke leemte. In de tweede plaats worden uit bepaalde premissen onjuiste conclusies gededuceerd. In de derde plaats valt op het realiteitsgehalte het nodige af te dingen. Zouden wij een moraal willen geven dan zou het deze moeten zijn, dat het levensgevaarlijk lijkt om zoals thans allerwege geschiedt (goodwill-theorie, kostenvergelijking, M.A.P.I. methode, velerlei vuistregels) betrekkelijk eenvoudige recepten te geven over het te voeren vervangingsbeleid. Schrijver is erkentelijk voor kanttekeningen gemaakt bij een eerdere versie door Drs. J. Kuiper en Prof. Dr. Th. van de Klundert. De verantwoordelijkheid voor inhoud en presentatie ligt bij de auteur.     

Demografische problemen in Italie

Voor zoover gegevens van volkstellingen gebruikt zijn in dit artikel, heb ik, waar ze reeds gepubliceerd zijn, die van 1936 genomen, anders die van 1931 (beide tellingen zijn van 21 April, den stichtingsdag van Rome). Indien niet anders is opgegeven, is de auteur der vermelde werken het Centraal Instituut voor de Statistiek (Istituto Centrale di Statistica del Regno d'Italia).     

Huur en inkomen van Amsterdamse gezinnen in 1923, 1934, 1951 en 1959

Gegevens voor dit onderzoek ontvingen wij van het Bureau voor Statistiek en het Centraal Bureau Huisvesting van de Gemeente Amsterdam; de berekeningen werden uitgevoerd op de X 1 rekenmachine van het Mathematisch Centrum; de tekst van dit artikel werd eerder vermenigvuldigd als rapport S 324 van het Mathematisch Centrum. Wij betuigen gaarne onze dank aan deze instellingen en aan de personen die tijd, inspanning en goede raad ten behoeve van ons onderzoek ter beschikking stelden. Voorts danken wij Prof. Dr J. Hemelrijk voor zijn critische opmerkingen. Voor het eindresultaat blijven wij onverminderd verantwoordelijk.     

Voorlezingen over de Economie

Het komt mij voor, dat de onderscheidene kringen van menschelijke kennis en bedrijf allen door de ééne goddelijke waarheid worden ingesloten. Doch ieder van die kringen heeft zijne bijzondere wetten, die onze werkzaamheid binnen denzelven regelen, en die niet dan door eene lange opklimming van tusschenleden zamenhangen met den hoogsten wil.Thorbecke ann Groen.     

Een oude Strijd in een Nieuwen Vorm

In het Meiuummer van dit tijdachrift kon de geachte redacteur mij slechts eene kleine plaats geven; ik maak dankbaar daarvan gebruik, liever dan eeneruimere plaats te vragen in eenlater nummer.     

Goede en Verkeerde Internationale Economische Toenadering

Dit artikel behelst de tekst van het afscheidscollege, dat schrijver dezes op 2 april 1965 aan de Universiteit van Amsterdam heeft gegeven. Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden kwam er vertraging in de afwerking van dit stuk, dat dus het licht ziet nadat de E.E.G. in een crisis is geraakt, heviger dan alles wat zij in haar nog korte, doch met spanningen gevulde geschiedenis reeds eerder moest doormaken. Hier en daar heeft dit de schrijver aanleiding gegeven zijn tekst wat te retoucheren en te 'actualiseren. Belangrijk behoefde dit echter niet te zijn, aangezien in het op 2 april 1965 gehouden betoog de reeds toen bestaande divergentie tussen Frankrijk en zijn partners als een der feitelijke uitgangspunten was gekozen in de veronderstelling, dat dit verschil in conceptie niet in afzienbare tijd tot harmonische oplossing gebracht zou kunnen worden. De strekking van het hier volgend betoog wordt door de ingetreden crisis dus alleen maar versterkt.     

Koloniale Circulatiebanken

Het materiaal voor dit artikel werd mij voornamelijk verschaft door de bibliotheken van de Handelshochschule te Keulen en van het Staatswissenschaftlich-Statistisches Seminar te Berlijn. — Als Indisch financieel ambtenaar had ik mij gaarne in nadere vergelijkingen met ons Indië begeven, ware het niet, dat het raad-plegen van Nederlandsche bronnen, niet het minst van de gewone Nederlandsche referentiewerken, jaarboeken e. d. in Duitschland met zeer veel moeilijkheden, en vooral met veel tijdverlies gepaard gaat.